علل ابتلا و عوامل خطرساز سرطان ریه
عوامل خطر در ایجاد سرطان ریه:
عامل خطر، هر عاملی است که احتمال ابتلای فرد را به سرطان افزایش دهد. اگرچه عوامل خطر اغلب در ایجاد سرطان تأثیرگذارند، اما بیشتر آنها مستقیماً باعث ایجاد سرطان نمی‌شوند. برخی از افراد با وجوداینکه در معرض چندین عامل خطر هستند هرگز به سرطان مبتلا نمی‌شوند، درحالی‌که برخی دیگر که هیچ عامل خطر شناخته شده‌ای ندارند، دچار سرطان می‌شوند. دانستن عوامل خطر و صحبت در مورد آنها با پزشک، می‌تواند به شما کمک کند تا شیوۀ زندگی و مراقبت‌های بهداشتی آگاهانه‌تری داشته باشید.
الف) چندین عامل خطر می‌توانند احتمال ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهد که به شرح زیر هستند: (ممکن است برخی از این موارد در مورد سرطان ریه از نوع SCLC صدق نکند).
– دود تنباکو
استعمال دخانیات تا حد زیادی عامل اصلی خطر برای ابتلا به سرطان ریه به شمار می‌رود. تصور می‌شود حدود 80% از مرگ‌ومیرهای ناشی از سرطان ریه، مربوط به سیگارکشیدن است و این آمار احتمالاً برای سرطان SCLC بیشتر نیزمی باشد. در واقع بسیار بعید است کسی که هرگز سیگار نکشیده است به SCLC مبتلا شود. هر چه مدت طولانی‌تری سیگار کشیده باشید و یا بسته‌های سیگار بیشتری در روز مصرف کنید، خطر ابتلای شما بیشتر می‌شود. کشیدن پیپ و سیگار برگ تقریباً به اندازۀ سیگارهای معمولی می‌تواند باعث سرطان ریه شود. کشیدن سیگارهای سبک (Light) نیز خطر ابتلا به سرطان ریه را به اندازۀ سیگارهای معمولی افزایش می‌دهد. مصرف سیگار منتول (Menthol) حتی ممکن است خطر ابتلا را بیشتر افزایش دهد؛ زیرا منتول ممکن است باعث شود تا افراد عمیق‌تر استنشاق کنند.– دود دست دوم (Secondhand smoke)
اگر سیگار نمی‌کشید، تنفس دود سیگار دیگران که دود دست‌دوم یا دود تنباکوی محیطی نام دارد نیز می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهد. دود دست‌دوم سیگار سومین علت شایع سرطان ریه در ایالات متحده است.– قرارگرفتن در معرض رادون
رادون یک گاز پرتوزای طبیعی است که از تجزیۀ اورانیوم در خاک و سنگ‌ها به وجود می‌آید. شما نمی‌توانید آن را ببینید، بچشید یا بو کنید. بر اساس گزارش آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده، رادون دومین عامل سرطان ریه در این کشور است و در میان افرادی که سیگار نمی‌کشند این عامل خطر، علت اصلی برای ابتلا به سرطان ریه است. در خارج از منزل، میزان رادون خیلی کم است و به‌احتمال زیاد خطرناک نیست. اما این گاز در داخل خانه تجمع بیشتری پیدا می‌کند. تنفس آن، ریه‌های شما را در معرض مقادیر کمی از تشعشعات قرار می‌دهد که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهد. تقریباً در هر بخشی از ایالات متحده، خانه‌ها و دیگر ساختمان‌ها ممکن است دارای سطوح بالایی از رادون داخلی (به‌ویژه در زیرزمین‌ها) باشند.– قرارگرفتن در معرض آزبست
افرادی که با آزبست سروکار دارند، به‌عنوان‌مثال در معادن، کارخانه‌ها، کارخانه‌های نساجی، کارخانه‌های کشتی‌سازی و مکان‌هایی که از عایق‌ها استفاده می‌شود، چندین برابر بیشتر در معرض خطر مرگ ناشی از سرطان ریه هستند. خطر ابتلا به سرطان ریه در کارگرانی که در معرض آزبست هستند و سیگار هم می‌کشند، بسیار بیشتر است. مشخص نیست که قرارگرفتن در معرض آزبست به مقدار کم یا به‌صورت کوتاه‌مدت چقدر ممکن است خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهد. افرادی که در معرض مقادیر زیادی آزبست هستند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به مزوتلیوما هستند. مزوتلیوما نوعی سرطان است که از پلورا (پوشش احاطه‌کنندۀ ریه‌ها) شروع می‌شود. در سال‌های اخیر، مقررات دولتی باعث کاهش استفاده از آزبست در محصولات تجاری و صنعتی شده است. البته هنوز در بسیاری از خانه‌ها و ساختمان‌های قدیمی آزبست وجود دارد، اما معمولاً تا زمانی که در اثر فرسودگی، تخریب یا نوسازی در هوا منتشر نشود مضر تلقی نمی‌شود.– قرارگرفتن در معرض سایر عوامل سرطان‌زا در محل کار
سایر مواد سرطان‌زایی که در برخی از محیط‌های کاری یافت می‌شوند و می‌توانند خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهند عبارت‌اند از:• سنگ معدن‌های پرتوزا مانند اورانیوم
• مواد شیمیایی استنشاقی مانند آرسنیک، بریلیم، کادمیوم، سیلیس، وینیل کلرید، ترکیبات نیکل، ترکیبات کروم، محصولات زغال‌سنگ، گاز خردل و کلرومتیل اترها
• اگزوز دیزل
دولت و صنعت در سال‌های اخیر اقداماتی را برای محافظت از کارگران در برابر بسیاری از این عوامل انجام داده‌اند، اما موارد خطرساز همچنان وجود دارند؛ بنابراین اگر با این عوامل سروکار دارید مواجهۀ خود را با آنها محدود کنید.
– آرسنیک در آب آشامیدنی
مطالعات انجام شده بر روی افرادی در بخش‌هایی از جنوب شرق آسیا و آمریکای جنوبی که سطوح بالایی از آرسنیک در آب آشامیدنی خود دارند نشان داده است که خطر ابتلا به سرطان ریه در این افراد بیشتر است. در بسیاری از این مطالعات، سطوح آرسنیک در آب چندین برابر از سطح معمول آن در آب‌های ایالات متحده و حتی مناطقی که سطح آرسنیک بالاتر از حد طبیعی دارند، بیشتر بوده است.– سابقۀ پرتودرمانی ریه‌ها
افرادی که برای درمان سایر سرطان‌ها، قفسۀ سینه را پرتودرمانی کرده‌اند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان ریه هستند، به‌خصوص اگر سیگار بکشند. به‌عنوان‌مثال افرادی که برای بیماری Hodgkin (نوعی سرطان خون) تحت درمان قرار گرفته‌اند یا زنانی که پس از ماستکتومی ((mastectomy) نوعی جراحی برای درمان یا پیشگیری از سرطان پستان) تحت پرتودرمانی قفسۀ سینه قرار می‌گیرند، شامل این افراد می‌شوند. بااین‌حال در زنانی که پس از لامپکتومی ((lumpectomy) یک عمل جراحی رایج برای حذف سرطان یا بافت غیرطبیعی از پستان) تحت پرتودرمانی پستان قرار می‌گیرند، به نظر نمی‌رسد که خطر ابتلا به سرطان ریه بیش از حد معمول باشد.– آلودگی هوا
به نظر می‌رسد که آلودگی هوای شهرها (به‌ویژه در نزدیکی جاده‌های پرترافیک) خطر ابتلا به سرطان ریه را اندکی افزایش می‌دهد. اما خطر آن بسیار کمتر از خطر ناشی از سیگارکشیدن است. بااین‌حال گفته می‌شود که حدود یک تا دو درصد از کل مرگ‌ومیرهای ناشی از سرطان ریه در ایالات متحده به دلیل آلودگی هوای بیرون باشد.– سابقۀ شخصی یا خانوادگی سرطان ریه
اگر قبلاً سرطان ریه داشته‌اید، خطر ابتلای مجدد به سرطان ریه در شما بیشتر است. برادران، خواهران و فرزندان افرادی که سرطان ریه داشته‌اند ممکن است کمی بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان ریه باشند به خصوص اگر سرطان بستگان، در سنین پایین‌تر تشخیص داده شده باشد. مشخص نیست که چه مقدار از این خطر ممکن است به دلیل ژن‌های مشترک بین اعضای خانواده باشد و چه مقدار ممکن است ناشی از قرار گرفتن در برابر عوامل مشترک محیطی (مانند دود تنباکو یا رادون) باشد. در این بخش به تأثیر ژنتیک بر روی سرطان اشاره می‌کنیم.دانشمندان می‌دانند که چگونه برخی از عوامل خطرساز سرطان ریه، می‌توانند تغییرات خاصی در DNA سلول‌های ریه ایجاد کنند. این تغییرات می‌تواند منجر به رشد غیرطبیعی سلول و گاهی بروز سرطان شود. DNA، مادۀ شیمیایی موجود در سلول‌های ماست که ژن‌ها را می‌سازد و عملکرد سلول‌های ما را کنترل می‌کند. DNA، که از هر دو والد به ما به ارث می‌رسد، تأثیری فراتر از تصور ما دارد و می‌تواند خطر ابتلای فرد به برخی بیماری‌ها از جمله انواع سرطان را تحت‌تأثیر قرار دهد. حال به توضیح ژن‌های دخیل در مسیر سرطان ریه اشاره می‌کنیم.
ژن‌هایی که به رشد، تقسیم یا زنده‌ماندن سلول‌ها کمک می‌کنند، انکوژن نامیده می‌شوند و ژن‌هایی که باعث مرگ سلول‌ها در زمان مناسب شده و به کنترل تقسیم سلولی کمک می‌کنند تا تعداد سلول‌ها بیش از حد زیاد نشود، ژن‌های سرکوب‌کنندة تومور نام دارند.
سرطان‌ها می‌توانند ناشی از تغییراتی در DNA باشند که انکوژن‌ها را فعال یا ژن‌های سرکوب‌کنندة تومور را خاموش می‌کند. اما معمولاً برای ایجاد سرطان ریه، باید تغییرات در تعداد زیادی از ژن‌های مختلف ایجاد شود تا این بیماری ظهور کند. تغییرات ژنتیکی (جهش‌هایی) که می‌توانند منجر به بروز سرطان ریه شوند، ممکن است در دو سطح اتفاق بیفتند:
• تغییرات ژنتیکی ارثی
برخی از افراد جهش‌های DNA را از والدین خود به ارث می‌برند که خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان را تا حد زیادی افزایش می‌دهد. اما تصور نمی‌شود که جهش‌های ارثی، به‌تنهایی بتوانند باعث بروز بسیاری از موارد سرطان ریه شوند. بااین‌حال، به نظر می‌رسد که در برخی از خانواده‌های دارای سابقۀ سرطان ریه، ژن‌ها نقش مهمی دارند.به‌عنوان‌مثال، افرادی که به‌صورت ارثی دارای جهش ژنتیکی خاص در یک کروموزوم ویژه (کروموزوم شش) می‌باشند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان ریه هستند، حتی اگر سیگار نکشند یا فقط کمی سیگار مصرف کنند. همچنین به‌نظر می‌رسد برخی از افراد به‌صورت ارثی، توانایی کمی برای تجزیه یا خلاص‌شدن از برخی مواد شیمیایی سرطان‌زا مانند مواد موجود در دود تنباکو را دارند. این موضوع می‌تواند آنها را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان ریه قرار دهد. سایر افراد، سازوکارهای معیوب ترمیم DNA را به ارث می‌برند که احتمال بروز جهش‌های DNA را افزایش می‌دهد. افرادی که دارای آنزیم‌های معیوب ترمیم‌کنندۀ DNA هستند ممکن است در برابر مواد شیمیایی و تشعشعات سرطان‌زا بسیار آسیب‌پذیر باشند. در برخی از انواع سرطان NSCLC به دلیل نقص در ژن EGFR، پروتئین EGFR (گیرندۀ عامل رشد اپیدرمی) بیش از حد تولید می‌شود. این تغییر ژنتیکی خاص بیشتر در آدنوکارسینومای ریه در زنان جوان آسیایی غیرسیگاری مشاهده شده است، اما وجود پروتئین EGFR اضافی در بیش از 60% از NSCLCهای متاستاتیک نیز دیده شده است.
محققان در حال ساخت و تولید آزمایش‌هایی هستند که ممکن است به شناسایی چنین افرادی کمک کنند، البته مدتی طول می‌کشد تا این آزمایش‌ها به طور معمول مورداستفاده قرار بگیرند. در حال حاضر، پزشکان توصیه می‌کنند که همۀ افراد از دود تنباکو و سایر مواردی که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد دوری کنند.
• تغییرات ژنتیکی اکتسابی
تغییرات ژنی مرتبط با سرطان ریه، معمولاً در طول زندگی فرد و به‌صورت اکتسابی به دست می‌آیند تا به‌صورت ارثی. جهش‌های اکتسابی در سلول‌های ریه، اغلب در اثر قرارگرفتن در معرض عوامل محیطی مانند مواد شیمیایی سرطان‌زا در دود تنباکو ایجاد می‌شوند. اما برخی از تغییرات ژنی ممکن است فقط رویدادهای تصادفی باشند که گاهی اوقات در داخل سلول اتفاق می‌افتند، بدون اینکه علت خارجی داشته باشند.تصور می‌شود تغییرات اکتسابی در ژن‌های خاص مانند ژن سرکوبگر تومور RB1، در ایجاد SCLC تأثیرگذار باشد و از سویی دیگر گمان می‌رود که تغییرات اکتسابی در ژن‌هایی مانند ژن سرکوبگر تومور p16 و انکوژن K-RAS در ایجاد NSCLC مهم باشد. همین‌طور تغییرات در ژن سرکوب‌کنندة تومور TP53 و کروموزوم سه را می‌توان در NSCLC و SCLC مشاهده کرد. همه سرطان‌های ریه ناشی از تغییرات ژنی مشابهی نیستند، بنابراین بدون شک تغییراتی در ژن‌های دیگر هم وجود دارد که هنوز کشف نشده‌اند.