بیشتر سرطان‌های ریه تا زمان پیشرفت، هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند، اما برخی افراد در مراحل اولیه بیماری ممکن است علائمی را تجربه کنند. اگر هنگام مشاهده این علائم به پزشک مراجعه کنید، ممکن است سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود، زمانی که درمان احتمالاً مؤثرتر است. بیشتر این علائم احتمالاً ناشی از مشکلات دیگر هستند، اما در صورت بروز هر یک از آنها، مراجعه سریع به پزشک برای تشخیص علت و درمان مناسب اهمیت دارد.
شایع‌ترین علائم سرطان ریه
-
-
سرفه‌های مزمن که قطع نمی‌شوند یا بدتر می‌شوند؛
-
تنگی نفس؛
-
درد قفسه سینه (به ویژه با تنفس عمیق، سرفه یا خنده)؛
-
سرفه‌های خونی یا خلط‌دار (قهوه‌ای مایل به قرمز یا زرد)؛
-
خرخر یا گرفتگی صدا؛
-
عفونت‌های مکرر ریه مانند برونشیت یا ذات‌الریه که بهبود نمی‌یابند؛
-
کاهش وزن بدون دلیل؛
-
از دست دادن اشتها؛
-
احساس خستگی یا ضعف؛
-
شروع جدید خس‌خس سینه.
-
اگر سرطان ریه به بخش‌های دیگری از بدن پخش شود، ممکن است علائم زیر ایجاد شود:
- درد استخوان (مانند درد در پشت یا باسن)؛
- تغییرات در سیستم عصبی (مانند سردرد، ضعف یا کرختی یک بازو یا پا، سرگیجه، مشکلات تعادل یا تشنج) ناشی از گسترش سرطان به مغز؛
- زردی پوست و چشم‌ها (زردی) ناشی از گسترش سرطان به کبد؛
- تورم گره‌های لنفاوی (مجموعه‌ای از سلول‌های سیستم ایمنی) مانند گردن یا بالای ترقوه.
سندروم‌های ناشی از سرطان ریه
بعضی از سرطان‌های ریه می‌توانند مجموعه‌ای از علائم مشخص را به وجود آورند که به آنها سندروم گفته می‌شود. این سندروم‌ها معمولاً ناشی از اثر مستقیم تومور روی اندام‌ها و بافت‌های اطراف یا تولید مواد شیمیایی توسط سلول‌های سرطانی هستند. سندروم‌ها ممکن است قبل از اینکه خود تومور ریه شناسایی شود، ظاهر شوند و به پزشک کمک کنند تا سرطان ریه را زودتر تشخیص دهد. برخی از شایع‌ترین سندروم‌های مرتبط با سرطان ریه شامل موارد زیر هستند:
سندروم هورنر
این سندروم معمولاً با تومورهای پانکواست (سرطان‌های بخش بالایی ریه) مرتبط است و اغلب نوع سرطان سلول غیر کوچک ریه (NSCLC) است. تومورهای پانکواست می‌توانند به اعصاب چشم و صورت فشار بیاورند و علائم زیر را ایجاد کنند:
-
افتادگی یا ضعف پلک بالایی یک چشم
-
کوچک شدن مردمک همان سمت صورت
-
کاهش یا فقدان تعریق در همان سمت صورت
گاهی تومورهای پانکواست باعث درد شدید شانه نیز می‌شوند. شناخت این سندروم به پزشک کمک می‌کند تا به وجود یک تومور در بالای ریه مشکوک شود، حتی قبل از تشخیص رسمی سرطان.
سندروم ورید اجوف فوقانی
ورید اجوف فوقانی (SVC)، یک ورید بزرگ است که خون را از سر و بازوها به قلب منتقل می‌کند و از کنار بالای ریه راست و گره‌های لنفاوی داخل قفسه سینه عبور می‌کند. ا تومورها در این منطقه می‌توانند بر SVC فشار اعمال کنند که می‌تواند منجر به بازگشت خون در وریدها شود و جریان خون مختل گردد. و علائم زیر ظاهر می‌شوند:
-
تورم صورت، گردن، بازوها و بالای قفسه سینه
-
تغییر رنگ پوست به آبی-قرمز
-
تنگی نفس
-
فشار به مغز، سردرد، سرگیجه و تغییر در هوشیاری
این سندروم می‌تواند تدریجی یا ناگهانی ایجاد شود و در موارد شدید، تهدیدکننده زندگی است و نیاز به درمان فوری دارد.
سندروم‌های پارانئوپلاستیک
رخی از سرطان‌های ریه ممکن است باعث مشکلات در بافت‌ها و اعضای دور شوند، حتی اگر سرطان به آن مکان‌ها پخش نشده باشد. علائم سندروم‌های پارانئوپلاستیک، ناشی از تولید مواد شبه هورمونی یا پاسخ اشتباه سیستم ایمنی هستند که اندام‌ها و بافت‌های دور از ریه را تحت تأثیر قرار می‌دهند. سندروم‌های پارانئوپلاستیک می‌توانند سیستم عصبی شما (سندروم عصبی پارانئوپلاستیک) یا سیستم اندوکرین شما (سندروم اندوکرین پارانئوپلاستیک) را تحت تأثیر قرار دهند. از آنجایی که علائم، سایر اندام ها را تحت تاثیر قرار می دهد، ممکن است ابتدا بیماری دیگری غیر از سرطان ریه به عنوان عامل ایجاد کننده آنها مشکوک شود. گاهی نیز این سندروم‌ها ممکن است قبل از تشخیص سرطان ریه علائم ایجاد کنند، اما نشانه‌ای از اولین علائم سرطان ریه باشند.
سندروم‌های پارانئوپلاستیک همزمان با هر نوع سرطان ریه ممکن است اتفاق بیفتد، اما بیشتر با سرطان ریه سلول کوچک (SCLC) ارتباط دارند. در سندروم اندوکرین پارانئوپلاستیک، تومور ریه مواد شبه هورمونی را تولید می‌کند که وارد جریان خون می‌شود و اعضا دور را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عنوان مثال:
- SIADH (سندروم هورمون ضد ادرار نامناسب): بسیاری از بیماری‌ها می‌توانند SIADH را ایجاد کنند. سرطان یکی از آنهاست. در این شرایط، سلول‌های سرطان، ADH (هورمون ضد ادرار) تولید می‌کنند، یک هورمون که باعث می‌شود کلیه‌ها بیش از حد آب را در بدن نگه دارند. این باعث کاهش سطح نمک در خون می‌شود. علائم SIADH می‌تواند شامل خستگی، از دست دادن اشتها، ضعف یا گرفتگی عضلات، تهوع، استفراغ، بی‌قراری و گیجی باشد. بدون درمان، موارد شدید ممکن است منجر به تشنج و کما شود.
- سندروم کوشینگ: دلایل بسیاری منجر به بروز سندروم کوشینگ می‌شوند. سرطان یکی از آنهاست و به آن سندرم کوشینگ نابجا می گویند. در این شرایط، سلول‌های سرطان ACTH (هورمون آدرنوکورتیکوتروپین ) را تولید می‌کنند، هورمونی که باعث می‌شود غدد آدرنال مقدار زیادی کورتیزول تولید کنند. این می‌تواند منجر به علائمی شامل افزایش وزن، کبودی آسان، ضعف، خواب آلودگی و احتباس مایعات شود. سندروم کوشینگ همچنین می‌تواند فشار خون بالا، سطوح قند خون بالا یا حتی دیابت را نیز باعث شود.
- افزایش کلسیم: تومور می‌تواند یک هورمون به نام PTHrP (پپتید مرتبط با هورمون پاراتیروئید) را تولید کند که بر استخوان و کلیه تأثیر می‌گذارد تا سطح کلسیم در خون را افزایش دهد. سطوح بالای کلسیم در خون (افزایش کلسیم) می‌تواند باعث تکرر ادرار، تشنگی، یبوست، تهوع، استفراغ، درد شکم، ضعف، خستگی، سرگیجه و گیجی شود.
در سندروم عصبی پارانئوپلاستیک، تومور می‌تواند باعث شود که سیستم ایمنی بدن اشتباهاً به جای سلول‌های سرطانی به بخش‌هایی از سیستم عصبی (مغز، نخاع، اعصاب) حمله کند. به عنوان مثال:
- سندروم لامبرت-ایتون: در این سندرم، تومور ممکن است باعث شود سیستم ایمنی به محل اتصال عصب عضله، که محل ارتباط اعصاب با ماهیچه است، حمله کند. این می تواند منجر به ضعف عضلانی و مشکلات راه رفتن، صحبت کردن و بلع شود. یکی از اولین علائم ممکن است مشکل برخاستن از حالت نشسته باشد. بعداً ممکن است عضلات اطراف شانه ضعیف شوند.
- تخریب مخچه پارانئوپلاستیک: این بیماری می‌تواند به وسیله بسیاری از سرطان‌های مختلف از جمله سرطان ریه سلول کوچک ایجاد شود. سیستم ایمنی آنتی‌بادی‌هایی را برای حمله به تومور تولید می‌کند، اما به اشتباه به ناحیه‌ای از مغز به نام مخچه حمله می‌کند. این می‌تواند منجر به از دست دادن تعادل و عدم ثبات در حرکت دست و پا، مشکل در صحبت کردن، مشکل در بلع و تغییر در بینایی شود.
- آنسفالیت لیمبیک پارانئوپلاستیک: سیستم لیمبیک بخشی از مغز است که وظیفه ذخیره حافظه، کنترل احساسات و رفتار، فشار خون و ضربان قلب را بر عهده دارد. تومور ممکن است باعث شود سیستم ایمنی بدن به سیستم لیمبیک آسیب برساند. این می تواند منجر به از دست دادن حافظه، تغییرات شخصیتی، تغییرات خلقی، مشکلات خواب و تشنج شود.
بسیاری از این علائم احتمالاً بیشتر توسط چیزی به جز سرطان ریه ایجاد می‌شوند. با این حال، اگر هر یک از این مشکلات را دارید، مهم است که بلافاصله به پزشک خود مراجعه کنید تا علت آن پیدا و در صورت لزوم درمان شود.
آزمایش‌های تشخیص سرطان ریه
برخی از سرطان‌های ریه ممکن است با غربالگری شناسایی شوند، اما بیشتر سرطان‌های ریه معمولاً زمانی تشخیص داده می‌شوند که باعث علائم یا مشکلات قابل توجهی شده باشند. برای تشخیص قطعی، پزشک نیاز دارد نمونه‌ای از سلول‌های ریه را در آزمایشگاه بررسی کند. اگر هرگونه علامت یا نشانه‌ای که ممکن است ناشی از سرطان ریه باشد را تجربه می‌کنید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید تا علت آن مشخص و در صورت نیاز درمان مناسب انجام شود.
تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی
پزشک شما ابتدا درباره سابقه پزشکی و علائم احتمالی سؤال خواهد کرد تا اطلاعات لازم درباره عوامل خطر و وضعیت سلامت شما جمع‌آوری شود. سپس معاینه فیزیکی انجام می‌دهد تا نشانه‌های سرطان ریه یا سایر مشکلات سلامتی را بررسی کند. اگر این مراحل نشان دهند که احتمال سرطان ریه وجود دارد، پزشک آزمایش‌های تکمیلی را تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها می‌توانند شامل تصویربرداری ریه و در برخی موارد بیوپسی ریه برای بررسی نمونه بافتی باشند.
تصویربرداری برای بررسی سرطان ریه
تصویربرداری به کمک اشعه ایکس، میدان‌های مغناطیسی، امواج صوتی یا مواد رادیواکتیو برای ایجاد تصاویر از داخل بدن استفاده می‌کنند. این تست‌ها ممکن است به دلایل مختلفی قبل و بعد از تشخیص سرطان ریه انجام شوند، از جمله:
- بررسی مناطق مشکوک که ممکن است درگیر سرطان باشند؛
- بررسی میزان گسترش سرطان؛
- کمک به تعیین اینکه آیا درمان موثر است یا خیر؛
- جستجوی نشانه‌های ممکن از بازگشت سرطان پس از درمان.
عکس‌برداری از قفسه سینه با اشعه ایکس
عکس‌برداری از قفسه سینه با اشعه ایکس معمولاً اولین آزمایشی است که پزشک برای بررسی مناطق غیرطبیعی در ریه‌ها انجام می‌دهد. اگر چیزی مشکوک دیده شود، پزشک ممکن است تست‌های بیشتری را درخواست دهد.
سی‌تی اسکن (CT)
سی‌تی اسکن از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر مقطعی و دقیق از بدن استفاده می‌کند. برخلاف عکس اشعه ایکس معمولی که تنها یک یا دو تصویر می‌گیرد، سی‌تی اسکن تعداد زیادی تصویر ثبت می‌کند و کامپیوتر آنها را ترکیب می‌کند تا یک برش از بخش مورد بررسی بدن نمایش داده شود.
این روش نسبت به عکس معمولی قفسه سینه قادر است تومورهای ریه را بهتر شناسایی کند. سی‌تی اسکن می‌تواند اندازه، شکل و موقعیت تومور را نشان دهد و غدد لنفاوی بزرگ‌شده که ممکن است سرطان به آنها گسترش یافته باشد را پیدا کند. همچنین از این تست می‌توان برای بررسی توده‌های موجود در سایر قسمت‌های بدن که ممکن است ناشی از گسترش سرطان ریه باشند، استفاده کرد.
بیوپسی با سوزن هدایت‌شده توسط سی‌تی
اگر منطقه‌ای در عمق بدن مشکوک به سرطان باشد، از سی‌تی اسکن می‌توان برای هدایت دقیق سوزن بیوپسی استفاده کرد تا نمونه‌ای از بافت آن منطقه گرفته شود و برای بررسی سرطان به آزمایشگاه فرستاده شود.
تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI)
مانند سی‌تی اسکن، MRI نیز تصاویر دقیق از بافت‌های نرم بدن ارائه می‌دهد، اما به جای اشعه ایکس از امواج رادیویی و آهنرباهای قوی استفاده می‌کند. معمولاً MRI برای بررسی گسترش احتمالی سرطان ریه به مغز، نخاع یا کبد کاربرد دارد.
اسکن توموگرافی گسیل پوزیترون (PET)
در PET اسکن، نوعی قند رادیواکتیو به نام فلورودوکسی‌گلوکز (FDG) به خون تزریق می‌شود که بیشتر در سلول‌های سرطانی تجمع می‌یابد، زیرا سلول‌های سرطانی تمایل بیشتری به مصرف قند دارند.
اسکن PET/CT
اغلب PET اسکن با سی‌تی اسکن ترکیب می‌شود تا یک تصویر دقیق‌تر ارائه شود. در این روش، از یک دستگاه ویژه استفاده مش‌شود که می‌تواند هر دو اسکن را به طور همزمان انجام دهد. این روش به پزشک اجازه می‌دهد مناطق با فعالیت رادیواکتیو بالا در PET را با ساختار دقیق در CT مقایسه کند. PET/CT معمولاً بیشتر در بیماران مبتلا به سرطان و برای مرحله‌بندی سرطان استفاده می‌شود تا مشخص شود که آیا سرطان گسترش یافته یا خیر و محل احتمالی گسترش سرطان مشخص شود. لازم به ذکر است که این اسکن‌ها برای بررسی مغز یا نخاع مناسب نیستند.
اسکن استخوان
در اسکن استخوان، مقدار کمی ماده رادیواکتیو با سطح پایین به خون تزریق می‌شود که در مناطق غیرطبیعی استخوان تجمع می‌یابد. این روش می‌تواند نشان دهد که آیا سرطان به استخوان‌ها گسترش یافته است یا خیر.
آزمایش‌های تشخیص سرطان ریه
علائم و نتایج برخی آزمایش‌ها ممکن است به طور قوی نشان دهند که فرد به سرطان ریه مبتلا است، اما تشخیص قطعی تنها با بررسی نمونه برداشته شده از سلول‌های ریه در آزمایشگاه انجام می‌شود. سلول‌ها می‌توانند از منطقه مشکوک با روش‌های مختلفی جمع‌آوری شوند، از جمله: بیوپسی با سوزن یا جراحی، برداشتن مایع اطراف ریه (توراسنتز)، یا ترشحات ریه (موکوس). انتخاب روش مناسب به وضعیت بیمار و محل ناحیه مشکوک بستگی دارد.
بیوپسی به کمک سوزن
پزشکان اغلب از یک سوزن توخالی برای گرفتن نمونه‌ای کوچک از منطقه مشکوک (توده) استفاده می‌کنند. یکی از مزایای این روش این است که نیاز به برش جراحی ندارد. با این حال، نقطه ضعف آن این است که تنها مقدار کمی بافت برداشته می‌شود و ممکن است برای تشخیص قطعی یا انجام آزمایش‌های بیشتر روی سلول‌های سرطانی کافی نباشد. دو نوع اصلی بیوپسی با سوزن وجود دارد: بیوپسی با سوزن ظریف (FNA) و بیوپسی با سوزن مرکزی (CNB).
پزشکان اغلب از یک سوزن توخالی برای گرفتن نمونه کوچکی از منطقه مشکوک (توده) استفاده می‌کنند. دو نوع اصلی بیوپسی با سوزن وجود دارد: بیوپسی با سوزن ظریف (FNA) و بیوپسی با سوزن مرکزی (CNB). یکی از مزایای بیوپسی‌های با سوزن این است که نیاز به برش جراحی ندارد. اما نقطه ضعف این است که تنها مقدار کمی از بافت برداشته می‌شود، و در برخی موارد، مقدار بافت برداشته شده ممکن است برای تشخیص و انجام آزمایش‌های بیشتر روی سلول‌های سرطانی که می‌تواند به پزشکان در انتخاب داروهای ضدسرطان کمک کند کافی نباشد.
بیوپسی آسپیراسیون با سوزن ظریف (FNA)
در این روش، پزشک از سرنگ و سوزن بسیار نازک توخالی برای خارج کردن (آسپیراسیون) سلول‌ها و قطعات کوچک بافت استفاده می‌کند. بیوپسی آسپیراسیون با سوزن ظریف معمولاً برای بررسی سرطان در توده‌های کوچک یا غدد لنفاوی اطراف ریه‌ها انجام می‌شود.
انواع FNA شامل موارد زیر است:
-
FNA ترانایی یا ترابرونشی: سوزن از دیوارۀ نای یا برونش‌ها (راه های هوایی بزرگی که به ریه ها منتهی می شوند) عبور داده می‌شود و نمونه در حین برونکوسکوپی یا سونوگرافی اندوبرونشیال گرفته می‌شود.
-
FNA اندوسکوپیک مری: در برخی بیماران، نمونه‌گیری از طریق دیوارۀ مری و با کمک اولتراسوند اندوسکوپیک انجام می‌شود.
این روش‌ها به پزشکان کمک می‌کنند تا سلول‌های سرطانی را شناسایی کرده و آزمایش‌های لازم برای انتخاب داروهای ضدسرطان را انجام دهند.
بیوپسی با سوزن مرکزی (CNB)
در این روش از سوزن بزرگتر نسبت به FNA استفاده می‌شود تا یک یا چند نمونه کوچک بافت برداشته شود. چون نمونه‌های به‌دست‌آمده، بزرگتر از بیوپسی‌های FNA هستند، معمولاً اطلاعات بیشتری در اختیار پزشک قرار می‌دهند و به همین دلیل در بسیاری موارد ترجیح داده می‌شوند. بیوپسی با سوزن مرکزی در طی بسیاری از جراحی‌های ریه قابل انجام است.
یکی از رایج‌ترین انواع این روش، بیوپسی سوزنی ترانس‌توراسیک است. در این روش، سوزن بیوپسی از طریق پوست دیوارۀ قفسه سینه وارد می‌شود و پزشک با استفاده از فلوروسکوپی (تصویربرداری زنده با اشعه ایکس) یا سی‌تی اسکن مسیر حرکت سوزن را به سمت ناحیه مشکوک هدایت می‌کند.
یک عارضه احتمالی در بیوپسی با سوزن مرکزی این است که هوا ممکن است از ریه در محل بیوپسی نشت کند و به فضای بین ریه و دیواره قفسه سینه وارد شود. در این حالت، هوا وارد فضای بین ریه و دیواره قفسه سینه می‌شود؛ این وضعیت پنوموتوراکس نام دارد. پنوموتوراکس می‌تواند باعث فرو ریختن بخشی از ریه شود و گاهی مشکل تنفسی ایجاد کند.
-
اگر میزان نشت هوا کم باشد، معمولاً بدون درمان خاصی برطرف می‌شود.
-
اگر نشت بیشتر باشد، با قرار دادن یک لوله قفسه سینه (برای خارج کردن هوا طی یک تا دو روز) درمان می‌شود و اغلب پس از آن ریه به طور خودبه خود بهبود می‌یابد.
توراسنتز
گاهی اوقات در اطراف ریه‌ها مایعی جمع می‌شود که به آن افیوژن پلورال گفته می‌شود. این مایع می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود؛ از جمله مشکلات غیرسرطانی مانند نارسایی قلبی و عفونت‌ها و یا گسترش سرطان به پرده‌های پوشاننده ریه (پلورا). برای بررسی علت اصلی تجمع مایع و تشخیص دقیق این عارضه، پزشک از روش توراسنتز استفاده می‌کند. در این روش:
اگر مایعی در اطراف ریه‌ها جمع شده باشد (که افیوژن پلورال نامیده می‌شود)، پزشکان می‌توانند مقداری از مایع را خارج کنند تا بدانند آیا این تجمع به دلیل گسترش سرطان به پوشش ریه‌ها (پلورا) است یا خیر. این تجمع ممکن است به دلیل شرایط دیگری مانند نارسایی قلبی یا عفونت نیز باشد. در این روش، ابتدا ناحیه پوست بی‌حس می‌شود. سپس یک سوزن یا لوله توخالی باریک بین دنده‌ها وارد می‌شود و بخشی از مایع خارج می‌شود تا به آزمایشگاه فرستاده شود و از نظر وجود سلول‌های سرطانی بررسی گردد.
گاهی لازم است آزمایش‌های تکمیلی روی این مایع انجام شود تا بتوان بین افیوژن پلورال بدخیم (سرطانی) و افیوژن غیرسرطانی تفاوت گذاشت.
اگر مشخص شود که افیوژن پلورال ناشی از سرطان است و مقدار مایع زیاد باعث مشکل تنفسی شده باشد، می‌توان توراسنتز را تکرار کرد تا مایع بیشتری تخلیه شود. این کار به بیمار کمک می‌کند تنفس راحت‌تر داشته باشد.
سایتولوژی خلط (Sputum Cytology)
در این روش، نمونه‌ای از خلط (موکوسی که هنگام سرفه از ریه‌ها بالا می‌آید) جمع‌آوری و در آزمایشگاه بررسی می‌شود تا مشخص شود آیا سلول‌های سرطانی در آن وجود دارند یا خیر. بهترین نتیجه زمانی به دست می‌آید که بیمار به مدت سه روز متوالی، صبح‌ها قبل از خوردن یا نوشیدن چیزی، نمونه خلط را جمع‌آوری کند. سایتولوژی خلط، بیشتر برای تشخیص سرطان‌هایی کاربرد دارد که در راه‌های هوایی بزرگ و مرکزی ریه شروع می‌شوند، مانند کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma)؛ اما برای برخی انواع دیگر سرطان ریه، حساسیت کمتری دارد و ممکن است توده‌های عمقی یا محیطی ریه را نشان ندهد.
اگرچه این تست می‌تواند در بعضی موارد به تشخیص کمک کند، اما به تنهایی کافی نیست. بنابراین حتی اگر نتیجه سایتولوژی خلط منفی باشد ولی پزشک همچنان به سرطان ریه مشکوک باشد، لازم است آزمایش‌های تکمیلی مثل سی‌تی اسکن یا بیوپسی انجام شوند.
به طور کلی، این روش امروزه به‌ندرت به‌عنوان اولین انتخاب استفاده می‌شود و بیشتر زمانی کاربرد دارد که روش‌های تهاجمی‌تر (مثل بیوپسی یا برونکوسکوپی) برای بیمار پرخطر باشند.
روش‌های پیشرفته بررسی و بیوپسی در سرطان ریه
اگر سرطان ریه تشخیص داده شود، یکی از نکات مهم این است که مشخص شود آیا بیماری به غدد لنفاوی موجود در فضای میان ریه‌ها (مدیاستن) یا نواحی اطراف آن گسترش یافته است یا خیر. این موضوع به‌ویژه در مراحل ابتدایی سرطان اهمیت دارد، زیرا می‌تواند مسیر انتخاب درمان را تغییر دهد. برای بررسی میزان گسترش سرطان، روش‌های تشخیصی گوناگونی وجود دارد.
برونکوسکوپی
برونکوسکوپی روشی است که به پزشک اجازه می‌دهد تومورها یا انسدادهای موجود در راه‌های هوایی ریه را شناسایی کند و در صورت نیاز، نمونه‌برداری (بیوپسی) انجام دهد. نوع پیشرفته‌تر این روش، یعنی برونکوسکوپی ناوبری الکترومغناطیسی، برای نمونه‌برداری از تومورهای بخش‌های محیطی ریه به کار می‌رود. در این روش، ابتدا با استفاده از سی‌تی‌اسکن یک نقشه مجازی از مسیر برونکوسکوپی تهیه می‌شود. سپس رایانه مسیر را به برونکوسکوپ نشان می‌دهد تا پزشک بتواند دقیق‌تر به ناحیه غیرطبیعی برسد. این ابزار ویژه امکان دسترسی فراتر از برونکوسکوپ معمولی را فراهم می‌کند، اما نیازمند تجهیزات پیشرفته و آموزش تخصصی است.
اولتراسوند اندوبرونشی
با استفاده از امواج صوتی، غدد لنفاوی و ساختارهای موجود در ناحیه مدیاستن (بین ریه‌ها) را نشان می‌دهد و در همان زمان می‌توان از نواحی مشکوک بیوپسی گرفت.
اولتراسوند اندوسکوپیک مری
از طریق مری انجام می‌شود و امکان مشاهده و نمونه‌برداری از غدد لنفاوی نزدیک مری و ریه‌ها را فراهم می‌کند. در این روش غدد لنفاوی که ممکن است حاوی سلول‌های سرطان ریه باشند، قابل مشاهده هستند. بیوپسی‌های غدد لنفاوی غیرطبیعی می‌توانند در همان زمان انجام شوند.
مدیاستینوسکوپی و مدیاستینوتومی
در شرایطی که نیاز به بررسی مستقیم‌تر باشد، از مدیاستینوسکوپی یا مدیاستینوتومی استفاده می‌شود. در مدیاستینوسکوپی، یک لوله باریک و مجهز به نور از پشت جناغ وارد می‌شود و پزشک می‌تواند غدد لنفاوی اطراف نای و نواحی بزرگ برونشی را مشاهده و نمونه‌برداری کند. اگر بعضی غدد لنفاوی از این مسیر قابل دسترسی نباشند، مدیاستینوتومی انجام می‌شود که طی آن جراح با ایجاد برشی بزرگتر میان دنده‌های دوم و سوم در کنار جناغ (معمولاً حدود 2 اینچ)، مستقیماً به ناحیه مورد نظر دسترسی پیدا می‌کند. تفاوت اصلی بین این دو روش، در محل و اندازه برش است.
توراکوسکوپی
هدف از انجام توراکوسکوپی این است که مشخص شود آیا سرطان به دیواره قفسه سینه، لایه‌های اطراف ریه یا اندام‌های مجاور گسترش یافته است یا خیر. علاوه بر این، امکان نمونه‌برداری از تومورهای بخش‌های خارجی ریه، غدد لنفاوی یا مایع اطراف نیز وجود دارد. این روش معمولاً برای تشخیص اولیه سرطان ریه به کار نمی‌رود، مگر آنکه سایر بیوپسی‌ها نتیجه کافی نداشته باشند و بیوپسی‌های سوزنی قادر به گرفتن نمونه‌های کافی برای تشخیص نباشند. توراکوسکوپی همچنین می‌تواند بخشی از درمان باشد؛ به‌ویژه در مراحل اولیه سرطان ریه که امکان برداشتن بخشی از ریه از طریق جراحی قفسه سینه با کمک ویدئو (VATS) وجود دارد.
آزمایش‌های بررسی عملکرد ریه
پس از تشخیص سرطان ریه، یکی از مراحل مهم بررسی، انجام آزمایش‌های عملکرد ریه (PFTs) است. این آزمایش‌ها نشان می‌دهند که ریه‌ها تا چه اندازه قادر به کارکرد طبیعی هستند. اهمیت این موضوع زمانی مشخص می‌شود که جراحی به‌عنوان یک گزینه درمانی مطرح باشد؛ چرا که جراحی می‌تواند شامل برداشتن بخشی از ریه یا حتی کل آن باشد. بنابراین لازم است قبل از عمل مشخص شود که آیا ریه‌های فرد ظرفیت کافی برای تحمل چنین جراحی‌ای دارند یا خیر. به‌ویژه در بیمارانی که بر اثر سیگار دچار آسیب ریوی شده‌اند، این بررسی‌ها بسیار حیاتی است.
انواع مختلفی از آزمایش‌های عملکرد ریه (PFTs) وجود دارند، اما همه آنها اساساً شامل تنفس از طریق یک لوله متصل به دستگاه است و گاهی همراه با آزمایش بررسی میزان گازهای تنفسی در خون شریانی انجام می‌شود تا میزان اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در خون دقیق‌تر بررسی شود.
بررسی آزمایشگاهی نمونه‌های بیوپسی و سایر نمونه‌ها
نمونه‌هایی که در طی بیوپسی‌ها یا آزمایش‌های دیگر جمع‌آوری شده‌اند، به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می‌شوند. پاتولوژیست با بررسی این نمونه‌ها نوع سرطان را مشخص می‌کند و در صورت لزوم آزمایش‌های تکمیلی انجام می‌دهد. این مرحله بسیار مهم است زیرا گاهی سرطان‌های دیگر اندام‌ها می‌توانند به ریه گسترش یابند و شناسایی منبع اولیه سرطان، در انتخاب روش درمانی نقش تعیین‌کننده دارد. در واقع، درمان بسته به منشأ سرطان متفاوت است. نتیجه این بررسی‌ها در قالب یک گزارش پاتولوژی ارائه می‌شود که معمولاً طی یک هفته آماده می‌شود.
آزمایش‌های مولکولی و آزمایش‌های ژنتیک تومور ریه
در برخی موارد، به‌ویژه در سرطان ریه سلول غیرکوچک (NSCLC)، انجام آزمایش‌های مولکولی یا ژنتیکی بر روی سلول‌های سرطانی ضرورت پیدا می‌کند. این آزمایش‌ها تغییرات خاص ژنی را شناسایی می‌کنند که ممکن است درمان‌های هدفمند برای آنها مؤثر باشد. برای مثال:
- حدود 20% تا 25% از NSCLCها دارای تغییراتی در ژن KRAS هستند که باعث می‌شود پروتئین KRAS غیرطبیعی تولید کنند، که به رشد و گسترش سلول‌های سرطانی کمک می‌کند . NSCLCهایی با این جهش اغلب آدنوکارسینوما هستند، مقاوم به داروهای دیگر مانند مهارکننده‌های EGFR هستند و بیشتر در افرادی با سابقه سیگار کشیدن یافت می‌شوند.
- EGFR یک پروتئین است که به مقدار زیاد در سطح 10% تا 20% از سلول‌های NSCLC ظاهر می‌شود و به رشد آنها کمک می‌کند. برخی داروهایی که EGFR را مورد هدف قرار می‌دهند، می‌توانند برای درمان NSCLC با تغییرات در ژن EGFR استفاده شوند، که در گروه‌های خاصی شایع‌تر هستند، مانند کسانی که سیگار نمی‌کشند، زنان و آسیایی‌ها. اما این داروها به نظر نمی‌رسد در بیمارانی که سلول‌های سرطانی آنها تغییرات در ژن KRAS دارند، مفید باشند.
- حدود 5% از NSCLCها دارای تغییر در ژن ALK هستند. این تغییر اغلب در افرادی که سیگار نمی‌کشند (یا به طور سبک سیگار می‌کشند) و مبتلا به آدنوکارسینوما هستند دیده می‌شود. پزشکان ممکن است سرطان‌ها را برای تغییرات در ژن ALK آزمایش کنند تا ببینند آیا داروهایی که این تغییر را مورد هدف قرار می‌دهند، می‌توانند به آنها کمک کنند یا خیر.
- حدود 1% تا 2% از NSCLCها دارای بازآرایی در ژن ROS1 هستند، که ممکن است باعث شود تا تومور به برخی داروهای هدفمند پاسخ دهد.
- در درصد کوچکی از NSCLCها تغییراتی در ژن RET وجود دارد. برخی داروهایی که سلول‌های با تغییرات ژن RET را هدف می‌گیرند ممکن است گزینه‌هایی برای درمان این تومورها باشند.
- حدود 5% از NSCLCها دارای تغییراتی در ژن BRAF هستند. برخی داروهایی که سلول‌های با تغییرات ژن BRAF را هدف می‌گیرند ممکن است گزینه‌هایی برای درمان این تومورها باشند.
- در درصد کوچکی از NSCLCها تغییرات خاصی در ژن MET وجود دارد که باعث می‌شود آنها بیشتر به برخی داروهای هدفمند پاسخ دهند.
- در درصد کوچکی از NSCLCها، سلول‌های سرطانی تغییرات خاصی در ژن HER2 دارند که باعث می‌شود به یک داروی هدفمند پاسخ دهند.
- در تعداد کمی از NSCLCها تغییراتی در یکی از ژن‌های NTRK وجود دارد که باعث می‌شود به برخی داروهای هدفمند پاسخ دهند.
به بیان ساده‌تر، جهش در ژن‌های KRAS، EGFR، ALK، ROS1، RET، BRAF، MET، HER2 یا NTRK می‌تواند مسیر انتخاب داروهای خاص را مشخص کند. هر یک از این تغییرات ویژگی‌های بالینی و داروهای اختصاصی خود را دارند. در صورتی که نمونه بیوپسی کوچک و ناکافی باشد، بررسی را می‌توان روی خونی که از یک ورید گرفته شده است (مانند یک نمونه خون معمولی) انجام داد و از بیوپسی مایع استفاده کرد؛ یعنی بررسی DNA سول‌های توموری مرده که در جریان خون آزاد می‌شوند. بیوپسی‌های مایع در مواردی انجام می‌شوند که بیوپسی بافتی ممکن نباشد یا بیوپسی بافتی برای بیمار بیش از حد خطرناک تلقی شود.
آزمایش PD-L1
در بیمارانی که با سرطان ریه سلول غیر کوچک (NSCLC) تشخیص داده می شوند، آزمایشی به نام PD-L1 نیز انجام می‌شود. PD-L1 یک پروتئین روی سلول های سرطانی است. این آزمایش بررسی می‌کند که سلول‌های تومور چه میزان از پروتئین PD-L1 تولید می‌کنند. نتایج آن به پزشک کمک می‌کند تصمیم بگیرد که آیا بیمار می‌تواند از داروهای ایمونوتراپی بهره‌مند شود یا خیر.